Лёсы людзей, якія перажылі жахі Вялікай Айчыннай вайны, пераплятаюцца з новымі і ўжо знаёмымі песнямі, унікальнымі кадрамі гістарычнай хронікі ў канцэрце-рэквіеме "Кожны трэці". Сёння яго гледачамі сталі жыхары Брэсцкай вобласці. Выходзячы з залы, некаторыя не маглі стрымаць эмоцый. Але абсалютная большасць гледачоў - у гэтым няма сумненняў - думалі пра асабістае. Вайна закранула кожную сям'ю. У кожнай беларускай сям'і былі сваякі, якія ваявалі, гінулі, вывозіліся на прымусовыя работы. Родныя, якія выжывалі і перамагалі. У памяці кожнага беларуса захоўваюцца гісторыі гераізму, стойкасці і непахіснай сілы духу. Пра тэхнічныя асаблівасці канцэрта-рэквіема, уражанні гледачоў і творчыя планы на будучыню - у рэпартажы карэспандэнтаў БЕЛТА.
Памяць і павага
У Палац Рэспублікі прыехалі людзі рознага ўзросту і розных прафесій. Педагогі, работнікі культуры, прадпрыемстваў, студэнты. Збіраючыся ў Мінск, дырэктар цэнтралізаванай бібліятэчнай сістэмы горада Баранавічы Таццяна Рудкоўская расказвала, што паездка ў Палац Рэспублікі на канцэрт-рэквіем "Кожны трэці" мае велізарнае значэнне па некалькіх прычынах.
"Гэта памяць і павага да ахвяр вайны, - сказала яна. - Канцэрт прысвечаны памяці мільёнаў людзей, якія загінулі ў гады Вялікай Айчыннай вайны. І гэта магчымасць ушанаваць памяць тых, хто аддаў сваё жыццё дзеля свабоды нашай краіны". Таццяна Рудкоўская ўпэўнена: важна памятаць, што кожны трэці жыхар Беларусі загінуў у той страшнай вайне. Колькасць - каласальная, неспасціжная для чалавечага разумення.
"Калі гаварыць пра выбраны жанр рэквіема, ён традыцыйна выкарыстоўваецца для памінання памерлых. Праз музыку мы можам глыбей адчуць трагедыю вайны і аддаць даніну павагі загінулых героям", - упэўнена яна.
Арганізатары не аднойчы адзначалі, што "Кожны трэці" не проста канцэрт. Гэта хутчэй тэатральная пастаноўка. Са сваім дзеяннем, сэнсам, наказам. Тут задзейнічаны нават сцены Палаца Рэспублікі - дынамічныя праекцыі ствараюць неабходную атмасферу, складаюць дэкаратыўную аснову канцэрта. Канцэрт такой складанасці ў краіне паставілі, бадай, упершыню.
"Такія мерапрыемствы дапамагаюць сфарміраваць пачуццё гонару за сваю краіну, павагу да яе гісторыі, подзвігаў нашых продкаў, - адзначыла Таццяна Рудкоўская. - Мы атрымліваем магчымасць усвядоміць важнасць захавання міру і стабільнасці. Безумоўна, такія падзеі аб'ядноўваюць людзей розных узростаў, прафесій, сацыяльных груп. Мы адчуваем сябе часткай вялікай супольнасці, звязанай агульнай гісторыяй і культурай".
Успомніць мінулае - трагічнае і гераічнае
Паездка ў Мінск на гэты канцэрт падахвоціла многіх жыхароў Брэсцкай вобласці звярнуцца да мінулага сваіх сем'яў. Ігар і Людміла Крот прыехалі з Івацэвіч. Муж і жонка расказалі, што яшчэ да пачатку канцэрта ўспомнілі многае. "Мой муж з вёскі Бабровічы. Яна была спалена нямецка-фашысцкімі захопнікамі, але пасля Перамогі савецкага народа адноўлена. Вядома, на гэты момант там пражывае невялікая колькасць людзей, тым не менш вёска існуе", - расказала Людміла і падзялілася пачутай ёю гісторыяй. Адна з жыхарак гэтай вёскі, з'яўляючыся на той момант шасцігадовым дзіцем, выратавалася цудам, калі прыйшлі немцы: дзяўчынка лягла ў баразну бульбы, а маці яе прыкрыла.
Муж і жонка ўпэўнены, што такія гісторыі павінны гучаць часцей, каб маладое пакаленне, якое не заўсёды цікавіцца гісторыяй, чула іх ад старэйшых.
Асабістай гісторыяй падзяліўся з журналістамі і выхадзец з Брэсцкай вобласці Андрэй Цямчык. Пазней у яго выкананні са сцэны прагучала песня "Да канца", тэкст да якой напісала вядомы беларускі аўтар Ганна Сялук.
"Вайна закранула майго прадзеда. Ён служыў пантоншчыкам і дайшоў да Берліна, але, на жаль, я не заспеў яго пры жыцці. Ведаю толькі па расказах бабулі і прабабулі, як усё было, - падзяліўся выканавец. - Мая бабуля нарадзілася 9 мая 1945 гады - яе ўжо няма ў жывых. 9 Мая для нас заўсёды было двайным святам. Мы заўсёды ехалі да бабулі і віншавалі яе з днём нараджэння, а потым адпраўляліся на мітынгі, дэманстрацыі і ўскладанні кветак".
Што датычыцца выкананай ім песні, то Андрэй Цямчык ахарактарызаваў яе як цяжкую і эмацыянальную кампазіцыю аб маральна-валявых якасцях чалавека. Яна нацэльвае на тое, што ў любой сітуацыі, якой бы складанай яна ні была, трэба стаяць да канца і заставацца чалавекам. "Я ўпэўнены, што заклік гэтай песні пачуе і наша моладзь. Яны задумаюцца над глыбокімі сэнсамі гэтай кампазіцыі і аб захаванні гістарычнай памяці нашай краіны ў цэлым", - выказаў надзею выканаўца.
Пяць праектаў - усё аб вайне і Перамозе
У гэтым годзе арганізатары прапанавалі гасцям яшчэ да пачатку канцэрта пазнаёміцца з некалькімі выставамі. Некаторыя з іх беларусам ужо добра знаёмы. Напрыклад, фотавыстава "Лёсы, складзеныя ў трохкутнік" - сумесны патрыятычны праект БЕЛТА і Беларускага дзяржаўнага музея гісторыі Вялікай Айчыннай вайны. Ад слоў, якія байцы адрасавалі сваім родным дамоў, сёння дрыжыкі бяруць. "Мурашкі па скуры бягуць", - так апісала свой стан пенсіянерка з Кобрынскага раёна Валянціна Чыркова.
Побач з выставай працавала палявая пошта. Прагледзеўшы экспазіцыю, кожны мог абсалютна бясплатна напісаць пісьмо ў любую кропку Беларусі. Як расказалі арганізатары, жадаючых было вельмі шмат. Пісалі родным і блізкім, многія віншавалі з надыходзячым Днём Перамогі. Пошта прадоўжыць сваю работу і ў наступныя дні.
У фае размясцілі і іншыя выставы: "Подзвігі і лёсы партызан у дакументах", "Генацыд: дакументы і відавочцы сведчаць", "Хлеб - нябачная сіла Перамогі", "За дзень наступны ўсяе зямлі".
Толькі пачатак
Канцэрт-рэквіем паклаў пачатак серыі асноўных мерапрыемстваў, прымеркаваных да 80-годдзя Перамогі савецкага народа ў Вялікай Айчыннай вайне. На працягу сямі дзён Палац Рэспублікі наведаюць жыхары ўсіх абласцей і Мінска. Ужо заўтра, 7 красавіка, праект "Кожны трэці" ўбачыць дэлегацыя з Віцебскай вобласці.
"Па даручэнні кіраўніка дзяржавы праект "Кожны трэці" будзе паказаны абсалютна для ўсіх абласцей. Кожная вобласць на працягу тыдня пабывае ў Палацы Рэспублікі, каб убачыць гэты праект. Сёння пачалі з Брэсцкай вобласці, якая, па сутнасці, задала тон, - адзначыў дырэктар Палаца Рэспублікі Максім Прыхадоўскі. - Мы так часта гаворым пра тое, што ганарымся веданнем гісторыі краіны. Мы ж хочам паказаць яе праз праект "Кожны трэці". Гэта павінна быць не проста гісторыя, а ўрокі на заўтрашні дзень".
Канцэрт-рэквіем у Мінску паказалі другі раз. Упершыню публіка ў беларускай сталіцы яго ўбачыла 22 чэрвеня 2024 года, у Дзень усенароднай памяці ахвяр Вялікай Айчыннай вайны і генацыду беларускага народа.
"У мінулым годзе мы прадстаўлялі праект "Кожны трэці". І, у прынцыпе, ведаем асаблівасці тэхнічнай падрыхтоўкі, - сказаў Максім Прыхадоўскі. - Акрамя свайго творчага складніка, гэта вельмі цяжкае тэхнічнае мерапрыемства. Не толькі святлодыёдныя экраны, не толькі нейкія навацыі, якія мы выкарыстоўваем у гэтым праекце. Якраз дзякуючы праекту "Кожны трэці" мы зрабілі з усёй вялікай залы адну вялікую сцэну".
Дырэктар Палаца Рэспублікі заўважыў, што ў гэтым годзе з'явіліся новыя тэхнічныя элементы, якія да гэтага часу не выкарыстоўваліся. "Мы цяпер яшчэ больш ярка насыцілі гэта мерапрыемства. Па сутнасці, гэта 3D, а недзе і 5D. Мы хочам, каб кожны чалавек, які будзе ў зале, максімальна прасякнуўся гэтым не толькі як глядач, але і быў удзельнікам гэтага дзейства. Мы паставілі перад сабой дастаткова высокія мэты, і я спадзяюся, яны будуць рэалізаваны", - дадаў ён.
Малітва аб кожным загінулым
Аб змяненнях, якія адбыліся з моманту прэм'еры гэтага канцэрта-рэквіема, расказаў і дырэктар ТАА "Музычная медыякампанія" Андрэй Гузель. Паводле яго слоў, за год павялічылася колькасць пахаванняў і колькасць ахвяр, якія ўстанавіла Генеральная пракуратура ў час расследавання крымінальнай справы аб генацыдзе. Прычым новыя факты выяўляюцца пастаянна.
"Для кожнага з нас, для нашай каманды гэта вялікі боль. Гэты канцэрт - малітва аб кожным загінулым родным чалавеку. Вельмі важна, што мы паказваем, расказваем, і што важна - гаворым аб гэтым нашай моладзі. Як гаворыць кіраўнік дзяржавы, калі мы не будзем памятаць той боль, які быў тады, ён можа паўтарыцца. Таму ў праекта велізарная і вельмі важная мэта - расказаць пра трагедыю і подзвіг і шанаваць памяць нашых продкаў", - падкрэсліў Андрэй Гузель.
Упершыню канцэрт-рэквіем быў паказаны гледачам 6 мая 2024 года ў Музеі Перамогі на Паклоннай гары ў Маскве. І лагічна, што ў 80-годдзе Вялікай Перамогі ў Маскве яго пакажуць зноў. Андрэй Гузель гэтыя планы пацвердзіў.
"Калі мы рыхтаваліся да канцэрта ў Палацы Рэспублікі, то вялі перагаворы з Масквой. Дакладна магу сказаць, што ёсць папярэднія дамоўленасці на верасень бягучага года - мы зробім паказ у Маскве ў Вялікай зале Крамлёўскага Палаца. Літаральна гэтымі днямі прыедуць калегі з Крамля і паглядзяць тэхнічнае аснашчэнне. Паглядзяць спецыфіку, асаблівасці рэалізацыі і будуць рыхтавацца да таго, каб якасна прадставіць у Маскве. Дамоўленасці ёсць, дата абмяркоўваецца, але гэта дакладна верасень. І 5,7 тыс. жыхароў Масквы змогуць таксама ўбачыць гэты канцэрт", - падзяліўся ён перспектывамі.
Сказаць, што канцэрт уражвае, - гэтага мала. Ён закранае за жывое. Пасля ўбачанага адначасова і балюча, і радасна. Пасля канцэрта многія выходзяць са слязамі на вачах. Тое, што адбываецца на сцэне, кранае да глыбіні душы.
"Кранула да слёз. Асабліва мяне, як педагога, расчуліла сцэна, прысвечаная дзецям. Выйшаўшы з залы, хочацца яшчэ раз сказаць дзякуй нашым дзядам і прадзедам, якія падарылі нам тое, што мы сёння маем. У мяне дзядуля быў у партызанскім атрадзе, і гэту памяць мы захоўваем у сям'і. Цяпер у сваёй школе мы рыхтуем урок мужнасці і ўпэўнены, што многую інфармацыю, атрыманую на канцэрце, мы данясём дзецям праз гэты ўрок", - падзялілася ўражаннямі адразу пасля канцэрта Наталля Сталярчук.
На эмоцыі не скупіліся нават мужчыны
Для некаторых канцэрт стаў адкрыццём. Так, з Кобрына прыехала юная Марыя Сівалоўская. Яна расказала, што менавіта тут упершыню даведалася аб тым, што ў Вялікай Айчыннай вайне загінуў кожны трэці беларус. "Шчыра кажучы, я гэтага не ведала, і гэты факт моцна ўразіў мяне. Гэта сапраўды страшна ўявіць: кожны трэці - гэта велізарная колькасць. І такое мы не павінны забываць, хоць гісторыі пра тыя гады палохаюць", - падзялілася эмоцыямі дзяўчынка.
Разам з ёй на канцэрт прыехаў і яе знаёмы Уладзімір Батс. Ён расказаў, што некаторыя сцэны нагадалі яму расказы яго прабабулі, якая перажыла страшныя гады вайны. "У мяне прабабуля была партызанкай, не раз трапляла ў палон, але дайшла да канца. Яна памерла ад старасці. Я да гэтага часу памятаю, як прыходзіў са школы, і яна часта расказвала мне пра тое, што адбывалася. Вядома, тады я быў маленькі і многае мяне палохала, часам нават начамі не спаў. Але цяпер я рады, што яе ўспаміны захаваў", - падзяліўся ён.
На пачуцці і эмоцыі не скупіліся нават мужчыны. Інжынер-энергетык Ганцавіцкага ПМС Сяргей Шатроўскі расказаў, што яго крануў кожны нумар. "Я нават не магу вылучыць нейкі адзін, таму што кожны з іх выкананы неверагодна кранальна. Жонка побач са мной нават заплакала. Вядома, успомніў і пра сваіх родных. Наша сям'я таксама звязана з фронтам: дзядуля ваяваў і быў паранены", - расказаў ён, дадаўшы, што гэту гісторыю стараецца перадаць малодшаму пакаленню - каб разумелі, якія страшныя былі падзеі тых гадоў і як важна не дапусціць іх паўтарэння.
"Гэта вельмі важна - гаварыць на гэту тэму, - упэўнены настаўнік гісторыі гімназіі Белаазерска Мікіта Валдзіс. - Гэта подзвіг нашага народа, пра які мы павінны памятаць заўсёды. Мне вельмі спадабаўся канцэрт. Мне здаецца, варта было б паказаць яго падрастаючаму пакаленню, каб у такім кранальным фармаце яны адчулі ўсе падзеі, якія вывучаюць на ўроках. А самае галоўнае - у канцэрце ёсць апошні нумар, самы кранальны, у якім спяваюць аб мірным небе. Дзякуючы продкам яно ў нас ёсць, і мы павінны яго захаваць".
Як у песні - са слязамі на вачах
Да падзей Вялікай Айчыннай вайны беларусы ставяцца з вялікім хваляваннем, з вялікім гонарам за Перамогу. З такімі пасыламі рыхтавалі і канцэрт-рэквіем "Кожны трэці". Арганізатары трапілі ў самае сэрца.
"На канцэрт-рэквіем прыехалі жыхары з кожнага раёна і горада Брэсцкай вобласці, - расказала намеснік начальніка ўпраўлення культуры Брэсцкага аблвыканкама Алена Козіч. - Вельмі важна і старэйшаму, і маладому пакаленням напярэдадні святкавання 80-годдзя Вялікай Перамогі яшчэ раз успомніць аб тых людзях, дзякуючы якім мы жывём пад мірным небам. Важна яшчэ раз усвядоміць цану Перамогі, гераізм нашых абаронцаў, панесеныя страты".
"Асабіста для мяне 9 Мая, як спяваецца ў песні, - са слязамі на вачах", - адзначыла начальнік аддзела ідэалагічнай работы і па справах моладзі Камянецкага райвыканкама Ірына Гендэль. Яна ўнучка ветэрана Вялікай Айчыннай вайны Пятра Чмяля. Дзед дайшоў да Берліна, быў узнагароджаны медалём "За адвагу". "Дзядуля - гонар мой. Я і цяпер гавару, а ў самой слёзы падступаюць. Для мяне Дзень Перамогі - дарагое сэрцу свята, мы яго заўсёды ўсёй сям'ёй адзначаем, шануем памяць дзядулі. Мае дзеці з гонарам удзельнічаюць у акцыі "Беларусь памятае", - падзялілася яна.
Ірына Гендэль упэўнена, што дзеці, маладыя людзі павінны памятаць пра ваенныя падзеі. Не толькі са старонак падручнікаў пра гэта ведаць, але і наведваючы такія мерапрыемствы, як канцэрт-рэквіем, слухаючы песні. Паколькі праз музычнае суправаджэнне, рэканструкцыі перадаецца інфармацыя. Гледачы хоць і пераносяцца ў тыя падзеі, але разумеюць, што жывуць у мірны і спакойны час. Яна лічыць, што даносіць гістарычную праўду маладому пакаленню важна праз жывыя эмоцыі, перажыванні.
Першыя, хто прыняў удар
Сімвалічна, што першай на канцэрт-рэквіем прыехала дэлегацыя менавіта з Брэсцкай вобласці. Менавіта Брэсцкая крэпасць першай прыняла ўдар фашысцкіх захопнікаў у чэрвені 1941 года.
Як расказаў дырэктар Брэсцкага абласнога краязнаўчага музея Аляксей Міцюкоў, Беларусь у гады Вялікай Айчыннай вайны сярод усіх краін былога СССР найбольш пацярпела, калі ацэньваць людскія, матэрыяльныя страты. У Брэсцкай вобласці за перыяд акупацыі былі разбураны, спалены 148 гарадоў і вёсак, 102 вёскі спалены разам з жыхарамі, яны падзялілі лёс Хатыні. У Брэсце было расстраляна 40 тыс. мірных жыхароў, у тым ліку 20 тыс. жанчын і 13 тыс. дзяцей. Забіта, закатавана 30 тыс. савецкіх ваеннапалонных. А наогул па Брэсцкай вобласці (у сучасных межах) было расстраляна больш за 158 тыс. мірных жыхароў.
Галоўным сімвалам супраціўлення ў Брэсцкай вобласці стала Брэсцкая крэпасць. Але і кожны горад і раён мае месцы болю. Сярод іх спаленая вёска Драмлёва ў Жабінкаўскім раёне, урочышча Стасіна ў Столінскім раёне, помнік на месцы расстрэлу выхаванцаў Дамачаўскага дзіцячага дома ў Брэсцкім раёне.
Для Камянецкага раёна асаблівы боль - спаленая фашыстамі вёска Лескі ў Белавежскай пушчы. 4 мая 1943 года было расстраляна 216 яе жыхароў. Выратавацца ўдалося толькі адной дзяўчынцы. Усе 54 сядзібы былі спалены. Сімвалічныя барэльефы загінулых, іх імёны на мемарыяле. Чатырохвугольная бетонная пліта нагадвае распасцёртыя крылы. Гэта адзін з самых эмацыянальных помнікаў на тэрыторыі Камянецкага раёна.
У межах сучаснай Брэсцкай вобласці ў 1943-1944 гадах дзейнічалі тры партызанскія злучэнні, якія налічвалі больш за 50 тыс. чалавек. Гэта, па сутнасці, другі фронт, які быў адкрыты ў тыле праціўніка. Дзеяннямі партызан былі нанесены каласальныя страты акупантам. Быў і падпольны рух. Вядома пра дзейнасць Брэсцкага антыфашысцкага камітэта, які ўзначальваў Крыштафовіч.
Для беларусаў вельмі баліць тэма вайны. Таму любое мерапрыемства, прысвечанае гэтай тэме, рыхтуюць асабліва адказна. Талент арганізатараў, падсілкаваны трагічнымі і гераічнымі гісторыямі сваіх сем'яў, і дае такі кранальны і ўражальны вынік, як канцэрт-рэквіем "Кожны трэці".
